Drievuldigheidszondag 4 juni 2023
Johan Maat dominee in ruste die in Castricum woont, stuurde mij laatst een prachtige serie beelden met een al even boeiende tekst over Kunst en ikonen rond het kruis. Hij heeft daar op 19 maart ook een voordracht over gehouden. Misschien zijn er wel mensen hier die daarbij aanwezig mochten zijn.
Ik werd bijzonder getroffen door een voorstelling van Jezus die met een laddertje het kruis beklimt, zò verlangt Hij zijn leven te offeren aan de Vader uit liefde voor de mensen. Die spiritualiteit vooral gebaseerd op het Vierde evangelie ziet het Kruis als verhoging, als overwinning. Het accent ligt daar niet op het bittere lijden, dat vooral later in ons Westen is benadrukt, denk maar aan de H. Franciscus van Assisi met zijn devotie voor de arme, lijdende Jezus. De Oosterse Christenen zagen bovenal zijn glorie, zijn triomf, zijn overwinning. Het apocriefe evangelie van Nicodemus, dat door Pieter Oussoren in het Nederlands is vertaald beschrijft hoe de onderwereld siddert als Jezus op het kruis de dood te machtig blijkt, en de dood het nakijken geeft. Hij daalt af in de onderwereld, verbrijzelt de bronzen deuren, en bevrijdt de voorvaderen uit hun benarde positie en voert ze binnen in het paradijs. De Paasikoon beeldt dat uit, de nederdaling ter helle, de overwinning op de onderwereld. Die machtige Christus zien wij ook tronen in de abscis van menige oosterse kerk, en ook in Rome en Ravena. Het is een triomfantelijke spiritualiteit die past bij de doorbraak van het Christendom in het Romeinse en Byzantijnse rijk.
In onze Westerse kerk hebben mystici later vooral oog gehad voor het bittere lijden van de Heer, maar er is dus ook een stroming geweest die dat Lijden niet ontkende, maar het accent legde op de vrijwillige aanvaarding daarvan; die benadrukte dat Jezus in zijn grote liefde zo vurig verlangde naar het uur waarop Hij die liefde kon tonen, om zo zijn hemelse Vader te verheerlijken, en de mensheid kon bevrijden uit de ban van de dood. Vandaar dat op de Balkan meerdere kerken te vinden zijn waar op fresco’s is afgebeeld dat Jezus door de liefde gedrongen met een laddertje het Kruis bestijgt.
Vandaag vieren wij het mysterie van de Allerheiligste Drievuldigheid. Het is een hoogfeest, geen breinbreker. In onze overweging hoeven we geen ingewikkelde poging te doen om dit mysterie te begrijpen, uit te leggen, en te doorgronden. Prof. Peter Nissen schrijft vandaag: “De evangelielezing op deze zondag komt uit het prachtige gesprek van Jezus met Nikodemus (Johannes 3,16-18), een tekst die we bij geen van de andere evangelisten aantreffen (en waarvan ik ook niet zou weten hoe je die met de Drie-eenheid zou moeten verbinden, maar ik hoef vandaag niet te preken)”. Dat mag ik dus wel, en dat mogen wij vieren om ons te laten raken door dat geheim van Gods liefde, ons te laten ontroeren, en inspireren. Het valt ons niet gemakkelijk te beseffen dat Gods wezen brandende liefde is. Mensen zijn dikwijls overweldigd door het leed in de wereld, de pijn, het lijden. Hun gedachte is: als de Schepper liefdevol zou zijn had Hij toch een bestel kunnen bedenken zonder lijden? Hoe kan een liefdevolle God dit toelaten? Voor hen hoeft God niet meer. Die houding valt te begrijpen, en zij verdient ons respect, maar niet onze bijval. We staan werkelijk voor een mysterie. Het leven van Jezus kan het antwoord zijn waarnaar wij uitzien. Hij toont zich innig verbonden met de hemelse Vader, en niets brengt Hem van zijn stuk. Die overtuiging, dat bewustzijn is voor Hem dè drijfveer in zijn leven, het heilig vuur dat Hem ertoe brengt zijn liefde voor de mensen te tonen, zijn vrienden die Hem in de steek laten te vergeven, zelfs zijn tegenstanders die Hem overleveren, en zijn beulen die Hem bespotten. Onbegrijpelijk, maar Hij heeft het volbracht. Deze feestdag is bedoeld om aandacht te schenken aan die overgrote goddelijke liefde, voor deze wereld, onze aarde, en voor de mensen die haar mogen bewonen. In zijn liefde is de Eeuwige zo ver gegaan dat Hij heeft willen deelnemen aan onze natuur, aan onze breekbaarheid en sterfelijkheid, dat Hij voor ons tot het uiterste is willen gaan. Het nadenken over het mysterie van Gods Drievuldigheid kan ons van God verwijderen: zo onbegrijpelijk dat wij afhaken: het is te moeilijk, het is absurd. Dit feest is er om ons te overtuigen van Gods nabijheid. Zijn liefde gaat ons verstand te boven, en zijn drie-ene natuur ontsnapt ons al evenzeer. Maar misschien moeten wij erkennen dat ons verstand zijn beperkingen heeft. Dat is misschien wat vernederend, maar het is wel zo. Zeggen volwassenen dat ook niet aan hun kinderen? Natuurlijk zijn ouders graag overtuigd dat hun kinderen hoogbegaafd zijn, superintelligent, maar er zullen toch situaties zijn dat zij zeggen: “daarvoor ben je misschien nog wat te klein, later zul je dat begrijpen!” Laten wij ons maar troosten door het mysterie van Gods liefde. Laten wij ons maar overtuigen dat die ons niet in de steek zal laten wat er ook gebeurt, hoe donker het vandaag ook kan zijn. Jezus drukt ons op het hart dat Hij ons niet loslaat, alles voor ons over heeft, en dat heeft bewezen door die uiterste dwaasheid van zijn vrijwillige dood aan het schandhout. Die ladder, met behulp waarvan Jezus het kruis beklimt, a.h.w. verovert, is dat geen sterk symbool voor Gods Heilige Geest, de band tussen Vader en Zoon, tussen God en mens? De kunst kan ons soms laten zien wat de wetenschap ons niet verklaren kan. Wat de theologie leert in haar speculaties `De Deo Uno et Trino’, over de Ene en Drievuldige God, wellicht raakt dat ons hart niet. Het beeld van Jezus die door liefde gedreven de ladder bestijgt naar het Kruis waarop zijn levenswerk wordt bekroond en Hij tot de Heer wordt die de dood heeft overwonnen en de hel heeft beroofd van haar buit zal Hem misschien de toegang openen ook naar ons hart. Mensen van onze tijden houden niet zo van stellige dogma’s. Maar misschien zijn wij gevoelig voor zo’n beeld, dat kunstenaars ons aanbieden en laten wij ons over de streep trekken om ondanks alles te geloven in een God die onze wereld wil transformeren naar het beeld van zijn liefde. Misschien dat wij door te kijken en te luisteren naar Jezus, kunnen instemmen met zijn overtuiging en Hem volgen als Hij ons uitnodigt om met Hem de Vader te verheerlijken en meer en meer ons te laten bezielen door hun beider Geest.
Br. Gerard Mathijsen osb