Het tweede nummer dit jaar van het Benedictijns Tijdschrift komt eerdaags uit. Als voorproefje vast een korte selectie uit de boekbesprekingen door broeder Frans Berkelmans. De boeken zijn te verkrijgen in onze boekwinkel.
Willem van Saint-Thierry, Aelred van Rievaulx, Isaac van Stella, Ziel. Monastieke psychologie uit de twaalfde eeuw. Vert.& inl. Joost Baneke. Eindhoven, Damon 2021. 371 blz. geb. € 29,90. ISBN 978946340 2972.
Van drie mystieke cisterciënzers uit de 12de eeuw wordt hier een traktaat De anima gepresenteerd. De vertaler en inleider is emeritus-hoogleraar psychologie, die ook psychologie en psychoanalyse praktiseerde (en r.k. priester werd). Het spreken over de ziel is in onze materialistische eeuw problematisch geworden. Volgens onze doorgeschoten natuurwetenschap ‘zijn’ we eenvoudig ons brein. Dit is voor de huidige geesteswetenschap niettemin een brug te ver. Meer dan interessant is het daarom hier kennis te nemen van hoe in het verleden over de ziel als vervlechting van lichaam en geest werd gedacht. Volgens de bijbel is de mens beeld en gelijkenis van God. Augustinus (354-430) typeert de ziel als het centrum van geestelijke vermogens (geheugen, intellect, verbeelding) die ons het dichtst bij God brengen: een analogie van de drieën God. In de 12de eeuw ontstond onder Arabische invloed in Europa grote belangstelling en vernieuwing van de menswetenschappen (het zgn. 12de-eeuwse humanisme). Het domein van de materie, van de psyche en van de geest werd onderzocht, waarop de biologie, psychologie en theologie nieuw licht vingen. De hier genoemd geestelijke schrijvers formuleerden alle drie hun gedachten in hun vernieuwende traktaten Over de ziel (De anima), waarbij zij de verwevenheid van ziel en lichaam belichtten vanuit hun mystieke gebedservaring. Die verwevenheid brengt iemand als Willem van Saint-Thierry ter sprake in soms verrassende passages over de lichaamssappen die psychische processen veroorzaken. Zo wagen de middeleeuwers zich diep in het domein van de geest bij hun zoeken naar ervaring van God, maar geen van drieën ontkent de ziel of verklaart haar tot iets materieels. FB
Frits de Lange, Eindelijk volwassen. Utrecht, Ten Have 2021. 224 blz. € 20,99. ISBN 9789025907853.
Een boek over de tweede levenshelft, oftewel ‘de ouderdom’, die een onvermijdelijke neergang betekent. Dat zwarte gat probeert men graag met fitness-oefeningen uit de buurt te blijven, maar ‘eeuwig jong blijven’ is een illusie. FdL is geen gelukzoeker van het soort dat er alles op zet om het optimale ‘uit het leven te halen’. Hij kiest voor een derde weg: hij ziet de tweede levenshelft als een levensfase waarin nog echte groei en ontwikkeling mogelijk zijn. Vergeleken bij de hausse aan publicaties met titels als ‘Hoe word ik gelukkig? Hoe word ik succesvol?’ is dit waarlijk een wijs boek: rijk aan interessante verwijzingen, o.m. naar het bijbelboek Job, naar Eckhart, C.G. Jung en Thomas Merton. In een 12 pagina’s omvattende paragraaf bespreekt FdL een gedicht van Elisabeth Eybers ‘Ek mis myself steeds minder’. De manier waarop zij haar ego weet te overstijgen is inderdaad wijsheid te noemen. FB
Nico Dros, Willem die Madoc maakte. Amsterdam, Van Oorschot 2021. 592 blz. geb. € 27,50. ISBN 9789028223035.
De titel van dit boek komt overeen met de openingswoorden van de Reinart, het middeleeuwse topstuk van de Europese letterkunde. Zo stelde de Vlaamse auteur zich aan zijn publiek voor als een oude bekende, maar het beroemde werk waarnaar hij trots verwijst is niet overgeleverd. Dat intrigeert al heel lang de geleerde en artistieke wereld. ND is niet de eerste die het niet kon nalaten om dan zelf maar over Madoc te gaan fabuleren. En hij doet het met meesterschap: hij schiep een concrete maatschappelijke wereld van onze twaalfde eeuw, getransformeerd naar de dierenwereld. Voor een breed lezerspubliek is het meeslepende lectuur en voor een gespecialiseerd mediëvist uitdagend en vast overtuigend. Het is wel een verhaal voor boven de achttien en nog fiks antikerkelijk bovendien. Maar wat een humor, wat een satire! De sensatie van historische lectuur, zeker als die levensbeschouwelijk diep genoeg graaft, is existentieel altijd lichtelijk ontwortelend. Dat kan geen kwaad, zelfs niet in tijden als de onze met zijn vele in het nauw drijvende crises waarin de maatschappelijke zekerheden en infrastructuren onder spanning staan. De moderne mens zoekt houvast in de kosmische door Aristoteles verkondigde kosmos, orde en evenwicht terwijl Nietzsche daaronder een absurde nihilistische chaos signaleert. Voor wie behoefte heeft aan wat filosofische bagage bij de lectuur van het hier aanbevolen boek, kan ik verwijzen naar het juist hierboven besproken werk over de Het wonder van betekenis. FB Niet aangevraagde boeken worden alleen voor zo ver mogelijk besproken. FB