20230722 FEEST VAN MARIA MAGDALENA, Hoogl. 3,1-4a; Joh. 20,1+11-18
Tijdelijke professie br. Johannes Clement
Wij vieren vandaag het feest van een vrouw met meerdere gezichten. Maria Magdalena is haar naam. Ze was eeuwenlang een van de meest populaire heiligen en de schitterende basiliek van Vezelay legt er tot op de dag van vandaag getuigenis van af.
Maar wie was zij en welk van haar gezichten is het echte? Dat is een lang verhaal. Maar een ding is zeker, het portret dat ons in de Schrift is overgeleverd is in de loop der eeuwen vele malen overgeschilderd, geretoucheerd en tenslotte bij een restaurateur terecht gekomen die het heeft schoongemaakt en de oude overschilderingen heeft weggehaald. Het was een werk van lange adem en veel geduld. Wat hebben wij ermee gewonnen en wat hebben wij misschien zonder het te weten verloren?
Gaan wij op zoek naar het portret van Maria Magdalena in de evangelieverhalen, dan wacht ons een verrassing. Want de aandachtige kijker vindt in die verhalen niet één maar minstens twee portretten. In het evangelie van Lucas en dat van Marcus wordt ons verteld dat Maria Magdalena deel uitmaakte van de groep vrouwen die met Jezus optrokken. En van haar wordt uitdrukkelijk vermeld dat zij door Jezus werd genezen en er zeven demonen uit haar waren weggegaan. Wat voor soort demonen dat waren wordt verder niet uit de doeken gedaan, maar het portret dat hier voor ons verschijnt is dat van een gekwelde vrouw. Maar eenmaal genezen door de ontmoeting met Jezus wordt zij een andere vrouw. Zo zien wij haar verschijnen onder het kruis samen met de moeder van Jezus. En na de graflegging lijkt ze de leiding te hebben over de vrouwen die zalfolie klaar maken om na de sabbat Jezus te gaan balsemen. En dan is zij degene die op Paasmorgen door de evangelist Johannes wordt genoemd als de eerste aan wie Jezus verschijnt en die de opdracht krijgt de opstanding aan de leerlingen te melden. Dat tafereel hoorden wij zojuist in het evangelie. Het heeft alle trekken van het portret van de nieuwe Eva. Was het in het paradijs een vrouw die de man de dood aanreikte, hier in de hof van de opstanding is het een vrouw die vanuit het graf mannen het leven gaat melden. Dat portret toont een heel ander gezicht dan de gekwelde vrouw van vroeger. Hier een stralende, tot leven gewekte vrouw, een verliefde ziel zoals blijkt in de ontmoeting met de opgestane Heer.
Twee portretten reikt de Schrift ons aan, een vroeg werk en een schilderij een paar jaar later. Heel verschillend, maar allebei echt gelijkend op Maria Magdalena. Twee beelden die samen een heel leven schilderen en ons iets laten zien van de weg die deze vrouw is gegaan.
Hoe is het die twee portretten verder vergaan? Hebben ze allebei een plek gekregen tegen een muur in de kerk of is er een op zolder terecht gekomen? Uit de geschiedenis van de Westerse kerk blijkt dat de Maria Magdalena van de Paasmorgen gedurende de Middeleeuwen veelal in de sacristie is terecht gekomen is en het andere portret een prominente plek gekregen heeft in de kerk. Meer nog, dat portret is in de kerk nog bijgewerkt en overgeschilderd, want de verbeelding en vroomheid ging met het verhaal uit de evangelies op de loop en de vrouw die gekweld werd door zeven demonen kreeg langs allerlei wegen de trekken van een publieke vrouw, van een hoer die door Jezus werd bekeerd en een leven van boetvaardigheid ging leiden. En zo heeft zij eeuwenlang op de liturgische kalender gestaan als Maria Magdalena de boetvaardige zondares. Is dat verkeerd? Nee, maar het is wel eenzijdig en daarmee doet men haar in menig opzicht tekort. Waar is de vrouw gebleven die de apostelen de opstanding van Jezus meldt?
Maar inmiddels is de restaurateur aan het werk geweest en sinds 2016 hebben wij een schilderij dat van alle overschilderingen is ontdaan. Paus Franciscus heeft in het jaar van de barmhartigheid niet alleen Maria Magdalena op één lijn met de apostelen gesteld, zodat ze nu op de liturgische kalender een feest heeft en niet een simpele gedachtenis, maar ook de naam waarmee zij op de kalender staat is veranderd. Nu niet meer een boetvaardige zondares maar apostel van de apostelen. Daarmee krijgt zij en de vrouw in de kerk van vandaag een andere, nieuwe plek.
Het portret is schoongemaakt, maar hadden we geen twee portretten meegekregen uit het evangelie? Is het andere nu van de muur af en komt dat in depot te staan? Het zal toch niet, want anders kunnen wij vandaag geen professie vieren, want de monastieke traditie kan niet zonder die twee en ze hebben altijd samen in de cel van de monnik gehangen.
Monniken hebben zich de eeuwen door herkend in Maria Magdalena. Ze kennen beide portretten en het is alsof ze in een spiegel kijken. Het duistere portret getekend door demonen, want niemand van ons wordt als nieuwe adam geboren. We dragen monnik of niet, ieder de littekens en blessures van de oude adam of eva, die gevangen zit in tal van bindingen die ons beletten te leven als vrije kinderen Gods, als kinderen van het Licht. Maar zoals Maria Magdalena heeft de monnik op zijn weg de barmhartige en helende blik van Jezus ontmoet, zijn bevrijdend woord en zo is hij herboren. Het is de ontdekking van bemind te zijn met al je eigenaardigheden, je demonen en gebreken. En door die aanvaarding komt er heling in de ziel en begint een nieuw bestaan, een nieuwe weg. Het oude portret maakt plaats voor het nieuwe portret. Het staat al op het doek, maar is nog niet voltooid, want alles loslaten, de Heer zelf loslaten en niet opeisen zoals Maria Magdalena nog wilde doen, dat is ook ons niet vreemd. Maar de Paasblik en niet te vergeten dat onvergetelijke genoemd worden bij je naam, toen alles door de dood verloren leek, het is de aanhef van een nieuw verhaal.
Nee, het oude portret gaat niet weg, het blijft hangen en af en toe kijkt broeder Johannes ernaar en weet dat ben ik niet meer, ik ben al een hele weg gegaan en de Heer met mij. En zo nodigt dat oude portret uit tot dankbaarheid voor wat voorbij is. En elke dag wordt er geschilderd aan het nieuwe schilderij wanneer de roep van de Heer wordt beantwoord met het jawoord van het leven. Zo moge het je vergaan, broeder, hier in dit huis, hier in ons midden. AMEN.
Abt Thijs Ketelaars